Thái Sư Đầu Tiên Của Nhà Trần

Trần Thái Tông (chữ Hán: 陳太宗 9 mon 7 năm 1218 – 5 mon 5 năm 1277), tên khai sinh là è Cảnh (陳煚), là vị hoàng đế trước tiên của Hoàng triều è nước Đại Việt. Ông duy trì ngôi từ ngày 10 tháng 1 năm 1226 cho tới ngày 30 tháng 3 năm 1258, kế tiếp làm Thái thượng hoàng cho tới khi mệnh chung năm 1277.

Bạn đang xem: Thái sư đầu tiên của nhà trần

*

Trần Cảnh xuất hiện vào thời Lý, quê ở làng Tức mang (Thiên Trường). Lên 7 tuổi, ông được fan chú họ, Điện tiền chỉ đạo sứ è Thủ Độ tiến cử làm bỏ ra hậu chủ yếu chi ứng cục, hầu hạ cho cô bé hoàng bé dại tuổi Lý Chiêu Hoàng. Cuối năm 1225 – đầu năm mới 1226, trằn Thủ Độ buộc Lý Chiêu Hoàng cưới cùng nhường ngôi cho Trần Cảnh, tức hoàng đế Trần Thái Tông. Tân nhà vua mời phụ vương là trần Thừa có tác dụng Thái thượng hoàng, è Thủ Độ làm cho Thái sư, lại phong Chiêu Hoàng có tác dụng Chiêu Thánh Hoàng hậu.12 năm sau, trần Thủ Độ nghiền Thái Tông phế Chiêu Thánh vì không sinh được người kế vị, với lập chị Chiêu Thánh là Thuận Thiên lên thay. Thuận Thiên vốn là vk của anh Thái Tông là è cổ Liễu, và khi ấy đang có thai với è cổ Liễu 3 tháng. Vấn đề này đã khiến Trần Liễu làm loạn ở sông Cái, nhưng sau cuối bị thất thế, trằn Thủ Độ ao ước giết dẫu vậy Thái Tông can thiệp, tha chết cho anh mình.

Cùng cùng với Thượng hoàng trần Thừa (mất năm 1234) và Thái sư trằn Thủ Độ (mất năm 1264), trằn Thái Tông đã triển khai cải tổ giải pháp pháp, hành chính, đôi khi khuyến khích nông, yêu mến nghiệp và cải tiến và phát triển nền giáo dục và đào tạo Tam giáo đồng nguyên. Ông cũng tạo quân đội táo bạo và ngăn ngừa quân Chiêm Thành cướp phá mạn nam.Theo đơn vị chép sử Lê Tung đời Lê sơ: "chế độ bên Trần do đấy hưng thịnh".Trong thời gian đó, trên hướng phía bắc Đại Việt, dân tộc Mông Cổ vẫn trỗi dậy thành một đế quốc quân sự lớn. Năm 1258, tướng tá Mông Cổ Uriyangqatai lấy quân tiến công Đại Việt. Nai lưng Thái Tông thẳng lãnh đạo binh đao và sau cùng đã đánh bại người Mông Cổ.Không lâu sau chiến thắng, ông nhịn nhường ngôi mang đến Thái tử Hoảng, tức nhà vua Trần Thánh Tông, cùng được tôn làm Hiển Nghiêu Thánh Thọ thượng hoàng Đế (顯堯聖壽太上皇帝). Thượng hoàng vẫn có ảnh hưởng lớn đến việc triều chính cho tới khi mất năm 1277.Ông còn là một thiền sư Phật giáo, đã truyền dạy kinh nghiệm tay nghề tu hành của bản thân qua những tác phẩm Khóa lỗi lục, Thiền tông chỉ nam, ghi chú Kinh Kim cưng cửng Tam muội với Lục thời sám hối hận khoa nghi. Ông được xem là người có tác động lớn tới sự hình thành Thiền phái Trúc Lâm – giáo hội thống nhất trước tiên của phật giáo tại vn – vào vào cuối thế kỷ XIII.

Thân thế

Trần Thái Tông nguyên tên thật là Trần ý trung nhân (陳蒲) sau thay đổi Trần Cảnh (陳煚), những sách sử china gọi là trần Nhật Cảnh (陳日煚) hoặc è cổ Quang Bính (陳光昺), quê ở hương thơm Tức mang (nay là phường Lộc Vượng, tp Nam Định).Ông sinh ngày 16 mon 6 năm Mậu Dần, niên hiệu kiến Gia máy 8 thời Lý Huệ Tông (tức ngày 9 mon 7 năm 1218), là con trai thứ nhì của quan liêu Nội thị phán thủTrần Thừa, người mẹ ông là Thuận Từ thê thiếp Lê thị.

Sách Đại Việt Sử ký kết Toàn thư, bởi sử quan Ngô Sĩ Liên biên soạn năm 1479 đời Lê Thánh Tông, bộc lộ ông có bản thiết kế "mũi cao, mặt rộng, hệt như Hán Cao Tổ".Khi nai lưng Cảnh sinh ra, trằn Thừa thuộc em là Thái úy trần Tự Khánh đã cụ quyền thao túng triều đình công ty Lý. Bởi sinh ra địa điểm thứ hai, bắt buộc ông còn được gọi là Trần Nhị Lang (陳二郎).

Lên ngôi

Trần Cảnh thành lập và hoạt động và bự lên lúc họ nai lưng đang cố kỉnh quyền bính vào triều đình đơn vị Lý, với trụ cột chính là chú ruột nai lưng Tự Khánh. Sau khi Trần trường đoản cú Khánh mất (1223), một bạn chú chúng ta của ông là trần Thủ Độ (em họ è cổ Thừa) được phong chức Điện tiền chỉ đạo sứ, quản lý lực lượng cấm vệ hoàng cung. Năm 1225, Lý Huệ Tông truyền ngôi cho đàn bà 7 tuổi là Chiêu Thánh, tức vua Lý Chiêu Hoàng. Trần Thủ Độ tiến cử trần Cảnh, dịp đó bắt đầu 8 tuổi, làm đưa ra hậu chủ yếu chi ứng cục hầu hạ trong cung. Trần Cảnh trạc tuổi với Chiêu Hoàng, được bà siêu quý mến, gần gụi và tuyệt trêu đùa.Trần Thủ Độ sẽ lợi dụng vấn đề này để dàn xếp hôn nhân gia đình giữa Chiêu Hoàng với nai lưng Cảnh, sau đó ép Chiêu Hoàng truyền ngôi mang lại chồng.Sách Đại Việt Sử ký kết Toàn thư đề cập rằng:

... Một hôm, Cảnh khi đó mới lên 8 tuổi, nên giữ câu hỏi bưng nước rửa, nhân thế vào hầu bên trong. Chiêu Hoàng trông thấy có tác dụng ưa, mỗi lúc chơi đêm các cho điện thoại tư vấn Cảnh mang lại cùng chơi, thấy Cảnh ở trong phần tối thì thân mang đến trêu chọc, hoặc cầm lấy tóc, hoặc vực dậy bóng. Có một hôm, Cảnh bưng thau nước hầu, Chiêu Hoàng cọ mặt đem tay vốc nước bổ ướt cả phương diện Cảnh rồi mỉm cười trêu, cho đến khi Cảnh bưng khăn trầu thì mang khăn ném đến Cảnh. Cảnh không dám nói gì, về nói ngầm với Thủ Độ. Thủ Độ nói: "Nếu thực như thế thì họ ta thành hoàng tộc tốt bị khử tộc đây?"

Lại một hôm, Chiêu Hoàng lại lấy khăn trầu ném đến Cảnh, Cảnh lạy rồi nói: "Bệ hạ có tha tội mang lại thần không? Thần xin vâng mệnh". Chiêu Hoàng cười và nói: "Tha tội mang lại ngươi. Ni ngươi đã biết nói khôn rồi đó". Cảnh lại về nói cùng với Thủ Độ. Thủ độ sợ việc bị lộ thì bị giết mổ cả, bấy giờ bắt đầu tự mang gia trực thuộc thân ưng ý vào vào cung cấm. Thủ Độ cho đóng cửa thành và những cửa cung, sai tín đồ coi giữ, những quan vào chầu ko được vào. Thủ Độ loan báo rằng: "Bệ hạ đã có ông xã rồi".

Ngày 21 tháng 10 năm Ất Dậu (tức ngày 22 tháng 11 năm 1225) Chiêu Hoàng xuống chiếu nhịn nhường ngôi mang đến Trần Cảnh.Ngày 11 tháng 12 năm ấy (tức 10 tháng 1 năm 1226), Chiêu Hoàng trao hoàng bào mang đến Trần Cảnh ở năng lượng điện Thiên An.Nhà Lý ngừng sau 216 năm tồn tại. Trần Cảnh lên ngôi Hoàng đế, từ bỏ xưng là Thiện Hoàng (善皇), sau biến đổi Văn Hoàng (文皇) với được quần thần tặng kèm tôn hiệu Khải Thiên Lập cực Chí Nhân Chương Hiếu hoàng đế (啓天立極至仁彰孝皇帝). Sử sách gọi ông là è Thái Tông (陳太宗).Sau này, năm 1237, sau thời điểm dẹp được loàn Hoài vương trằn Liễu, nai lưng Thái Tông được dưng thêm tôn hiệu là Thống Thiên Ngự cực Long Công Hậu Đức hiền khô Công Hựu Thuận Thánh Văn Thần Vũ Hiếu Nguyên hoàng đế (綂天御極隆功厚德顯功佑順聖文神武孝元皇帝).

Sau đó, è cổ Thủ Độ đồ mưu bức tử nhạc phụ ông là đơn vị sư Huệ quang quẻ (Lý Huệ Tông trước đây) nhằm mục tiêu dẹp trừ hậu họa.

Hoàng đế Đại Việt

Sau lúc lên ngôi, ông cử è cổ Thủ Độ có tác dụng Quốc thượng phụ (国尚父) cầm toàn quyền chấp chính. è cổ Thủ Độ vẫn bận đánh dẹp ở bên ngoài, lại tự nghĩ rằng mình vốn mù chữ, nên thuyết phục tân nhà vua mời thân phụ là trằn Thừa ra làm nhiếp chính.Đề xuất này được triều đình đồng ý, và vào tháng 10 âm kế hoạch năm 1226 Thái Tông tôn trằn Thừa có tác dụng Thái thượng hoàng.Còn è Thủ Độ được giữ lại chức Thái sư thống quốc hành quân vụ chinh thảo sư.

Dưới triều đại của mình, è Thái Tông vẫn sử dụng những niên hiệu loài kiến Trung (建中 tháng 2 âl năm 1225 – tháng 7 âl năm 1237), Thiên Ứng chính Bình (天應政平 tháng 7 âl năm 1232 – mon 2 âl năm 1251) với Nguyên Phong (元豐 tháng 2 âl năm 1251 – mon 2 âm lịch1258).

Chính sách trị nước

Trong 9 năm đầu thời vua Thái Tông, Thượng hoàngTrần Thừanắm quyền cai quản chính sự. Sau khi thượng hoàng mất (1234), nai lưng Thủ Độ được phong chứcThống quốc Thái sư, trở thành fan có ảnh hưởng lớn nhất đến các chế độ của hoàng đế. Từ năm 1226 đến 1258, với sự giúp đỡ của thượng hoàng, Thái sư và những đại thần, è cổ Thái Tông đã phát hành nhiều biện pháp về khiếp tế, nông nghiệp, giáo dục, văn hóa và pháp luật để củng rứa nền ách thống trị của triều Trần.

Quan chế

Sau lúc lên ngôi, nhà vua Trần Thái Tông đang định lại quan chế Đại Việt. Từ trên đây có hệ thống quan lại gồm các văn võ đại thần (Tam thái, Tam thiếu, Thái úy, bốn mã, tứ đồ, tứ không), thừa tướng (được thêm thương hiệu là Tả hữu tướng tá quốc Bình chương quân quốc trọng sự), thiết bị tướng (được thêm danh hiệu là Tham tri thiết yếu sự, nhập nội hành khiển, hoặc Tả phù hữu bật), những chức quan lại văn vào triều (Thượng thư những bộ, Tả hữu tham tri, Tả hữu gián nghị, Trung thư thị lang, Thị lang các bộ, Tả hữu ty lang trung, Viên nước ngoài lang, Ngự sử đại phu, Ngự sử trung tướng,...), quan tiền võ trong triều (Phiêu kỵ thượng tướng quân, Cấm vệ thượng tướng tá quân, Kim ngô đại tướng tá quân, Võ vệ đại tướng quân, Phó đô tướng tá quân,...), quan liêu văn địa phương (An che sứ, Tri phủ, Thông phán, Thiêm phán,...), quan tiền võ địa phương (Kinh lược sứ, bảo vệ sứ, Thủ ngự sứ, Quan gần kề sứ, Đô hộ, Đô thống, Tổng quản,...).Vua Thái Tông còn đặt lệ: cứ 15 năm thì xét lưu ý quan lại 1 lần, cứ 10 năm thì thăng lên 1 tướng cho các quan, và cứ 15 năm thì thăng lên 1 chức. Cơ quan nào bị thiếu chức phó, thì người giữ chức chánh vẫn kiêm nhiệm chức phó; còn trường hợp thiếu cả chánh lẫn phó thì cử quan liêu khác có tác dụng tạm một thời gian, mang lại kỳ xét trông nom mới đồng ý cho làm cho chức đó.

Mùa xuân năm 1250, trần Thái Tông cho đổi Đô vệ che (cơ quan coi vấn đề kiện tụng của phòng nước) có tác dụng Tam ty viện (tức bố viện Phụng tuyên, Thanh túc, Hiến chính), cử Ngự sử trung tướng Lê Phụ Trần canh dữ Tam ty viện.

Cũng từ triều è Thái Tông, công ty Trần có truyền thống lâu đời chọn bạn tôn thất làm Tả hữu tướng tá quốc Bình chương quân quốc trọng sự, fan ngoài hoàng tộc mặc dù có xuất sắc đến mấy vẫn ko được giữ chức đấy. Vào thời kỳ này, vua và bầy đàn tôi giữ quan hệ cực kỳ gần gũi, thân mật, ít để nặng lễ nghi. Khi gồm yến tiệc, những quan uống mang đến say hoàn thành rồi vùng dậy nắm tay nhau cùng hát. Sử gia Ngô Sĩ Liên đang bình luận: "Xem nuốm đủ thấy, tuy bấy tiếng vua tôi thuộc vui, không đụn bó vào lễ pháp, cũng là vấn đề giản dị, chất phát của phong tục, nhưng không hề chừng mực gì nữa. Hữu Tử nói: "Biết được hòa đồng rồi hòa đồng, cơ mà không đem lễ mà tiết chế, thì cũng cấp thiết làm được"... Kỷ cương cứng của triều đình để đâu?".

Trước đây, triều Lý không tồn tại quy chế ví dụ về bài toán cấp bổng lộc mang đến quan lại, chỉ gồm quan giữ hình ngục tù là được trả lương hàng năm. Đến năm 1236 nhà vua Trần Thái Tông để lệ cấp cho lương bổng mang lại bá quan lại văn võ vào triều, ngoài địa phương và các quan coi cung thất, lăng tẩm. Năm 1244 ông lại để thêm cơ chế lương bổng cho các quan túc vệ. Sĩ phu đời Nguyễn, Phan Huy Chú trong cỗ Lịch triều hiến chương một số loại chí tất cả bình luận: "Chính sự công ty Trần thao tác này là cực kỳ phải, thực rất rất đáng khen".

Tháng 5 âl năm 1254, vua Thái Tông ban cha quy định về kiểu dáng áo mũ, xe pháo kiệu với số fan hầu của vương vãi hầu, văn quan, võ tướng: "Từ tông thất cho tới quan ngũ phẩm đông đảo được đi kiệu, ngựa chiến và võng. Tôn thất thì kiệu đầu đòn chạm phượng tô son, tướng tá quốc thì kiệu đầu đòn đụng vẹt tô đen, lọng tía; từ bỏ tam phẩm trở lên thì kiệu đầu đòn chạm mây, lọng xanh; từ bỏ tứ phẩm mang đến lục phẩm thì kiệu đầu đòn bởi dầu; ngũ phẩm trở lên trên thì lọng xanh; lục thất phẩm thì lọng giấy đen. Bạn theo hầu những thì 1.000 người, ít thì 100 người".

Hành chính, nguyên lý pháp

Tháng 8 âm định kỳ năm 1228, nai lưng Thủ Độ, è Thái Tông cho kiểm soát dân đinh tại Thanh Hóa.Hai ông duy trì chính sách của triều Lý, sai các quan địa phương lập sổ ngôi trường tịch để thống kê số lượng trai tráng, tín đồ già, tín đồ bệnh tật, bạn đi phiêu bạt, người đến định cư, tín đồ đã làm quan văn, quan liêu võ, binh sĩ, thư lại ở mỗi làng. Trong sổ ngôi trường tịch, bình dân được chia thành các thể loại như tè hoàng phái nam (nam giới 18-20 tuổi), đại hoàng nam giới (nam giới trên 20 tuổi), lão (người già 60 tuổi), long lão (người hơn 60 tuổi).Chính sách này góp triều đình nắm bắt dân số, tiện mang đến việc thống trị nhân khẩu, thuế má, tuyển chọn mộ quân lính và rượu cồn viên toàn quốc chống ngoại xâm.

Tháng 2 âm định kỳ năm 1242, è Thái Tông chia Đại Việt có tác dụng 12 lộ; mỗi lộ với nhiều xã vừa lòng thành. Triều đình đề ra 2 chức quan lại văn là An tủ chánh, phó sứ nhằm trấn thủ những lộ. Dưới An phủ sứ có các chức đại tư xã (mang hàm từ ngũ phẩm trở lên), tiểu tứ xã (hàm từ lục phẩm trở xuống) cai quản 3-4 xã; từng xã vày quan buôn bản chánh cùng xã giám quản ngại lý.

Đối với tởm đô, năm 1231, è Thái Tông chia Thăng Long làm 61 phường. Ông còn lập Ty Bình bạc làm cơ quan thống trị hành chủ yếu của tởm sư. Đồng thời, Thái Tông sửa chữa vòng thành xung quanh cùng của Thăng Long (thành Đại La) và giao câu hỏi canh gác 4 cửa thành đến quân Tứ sương. Bên phía trong Hoàng thành nhà vua xây thêm nhiều cung điện mới ở phía đông và phía tây, tiêu biểu vượt trội là cung Thánh từ bỏ (nơi sinh sống của thượng hoàng) với cung quan lại triều (nơi sinh hoạt của hoàng đế).

Tháng 3 âm lịch năm 1230, vua Thái Tông không nên nghiên cứu quy định thời Lý, rồi soạn ra bộ hiện tượng Quốc triều thông chế gồm đôi mươi quyển.Ngày ni sách này đã bị thất truyền.<37> mặc dù nhiên, theo ghi nhấn trong sách lịch triều hiến chương nhiều loại chí của Phan Huy Chú, luật Nhà è cổ quy định các tội phạm trộm, cướp cần xăm lên trán 2 chữ "phạm đạo" và bồi thường cho nàn nhân; tín đồ nào tái phạm sẽ bị cắt tay, cắt chân hoặc đến voi giày.<38> người đào ngũ khỏi quân đội cũng trở thành chặt ngón chân hoặc đến voi đạp chết.<39> Đại Việt Sử cam kết Toàn thư cũng chép việc nhà vua lời khuyên hình phạt so với người bị tội khổ sai, từ đó phạm nhân tội nhẹ thường niên phải cày 3 mẫu mã ruộng công tại làng mạc Nhật Cảo (nay ở trong Thái Bình) và dâng 300 thăng thóc; còn tù nhân tội nhẹ phải đi nhổ cỏ tại Phượng Thành (Thăng Long) bên dưới sự giám sát và đo lường của quân Tứ sương.

Văn hóa – giáo dục

Năm 1227, nhà vua Thái Tông phục sinh lệ hội thề thường Đồng Cổ (nay trực thuộc làng im Thái, Hà Nội) từ thời Lý. Từ đó ngày 4 tháng bốn âm lịch mỗi năm, Tể tướng thuộc bá quan tiền phải tập trung trước đền thần Đồng Cổ nhằm tuyên thệ rằng: "Làm tôi tận trung, làm cho quan vào sạch, ai trái thề này, thần minh giết mổ chết". Hồ hết viên quan không dự cần đóng phạt 5 quan tiền.

Trần Thái Tông còn là một trong những cư sĩ chiêu tập đạo của Phật giáo.Năm 1231, ông cùng thượng hoàng hạ chiếu mang lại dựng tượng thờ Phật ở những quán trạm vào nước.Sử quan đời Lê-Trịnh là Ngô Thì Sĩ trong sách Việt sử tiêu án đã lý giải xuất phát của việc này rằng: "Tục nước ta: bởi vì nắng bức, nên lập ra các đình tiệm ở dọc mặt đường cho hành khách nghỉ ngơi, kị nắng. Lúc Vua còn hàn vi, thường xuyên vào nghỉ ở một cái đình, gồm thày tăng bảo rằng: "Cậu nhỏ nhắn này ngày sau cần đại quý", nói rồi, lần khần thày tăng ấy đi đâu mất, vì vậy đến lúc bấy tiếng phàm ở đâu có quán trạm phần nhiều tô vẽ tượng Phật".

Tháng 4 âm lịch năm 1248, nai lưng Thái Tông cho xây mong Lâm bố ở chùa Chân Giáo, chạy qua hồ Ngoạn Thiềm, tới cửa hàng Thái Thanh với cung Cảnh Linh (Thăng Long), sử bên Lê biểu lộ là "cực kỳ tráng lệ". Bên vua cũng không nên tu sửa chùa Diên Hựu vào thời điểm năm 1249.

Đối cùng với đạo Lão, Đại Việt Sử ký kết Toàn thư nói nhà vua từng nhờ vào đạo sĩ cung Thái Thanh là Thậm cầu tự cho mình, hiệu quả ứng nghiệm, hậu cung có thai xuất hiện hoàng tử thiết bị 6 – Chiêu Văn vương trằn Nhật Duật.

Hoàng đế è cổ Thái Tông cũng có rất nhiều đóng góp mang đến sự vững mạnh của nền giáo dục và đào tạo Nho giáo. Từ năm 1232 mang lại 1239, ông vẫn tổ chức các khoa thi Thái học sinh (lần đầu vào thời điểm tháng 2 âm định kỳ năm 1232; lần hai vào tháng 2 âm lịch năm 1239) để tuyển nho sĩ xuất sắc ra giúp nước. Những người dân thi đỗ được phân theo 3 hạng trong tam tiếp giáp (đệ nhất giáp, đệ nhị tiếp giáp và đệ tam giáp); chẳng hạn, kỳ thi năm 1232 gồm Trương khô nóng và lưu giữ Diễm đỗ đầu, trúng đệ tuyệt nhất giáp; Đặng Diễn cùng Trịnh Phẫu trúng đệ nhị giáp; nai lưng Chu Phổ trúng đệ tam giáp.

Tháng 8 âm kế hoạch năm 1236, Thái Tông cho các nho sinh thi đỗ vào hầu vua, câu hỏi này sau thay đổi lệ. Mon 10 âm lịch thuộc năm, ông lập Quốc tử viện làm chỗ học của con em của mình các văn thần, tụng thần; mang Phạm Ứng Thần làm Thượng thư tri Quốc tử viện.

Năm 1247, Thái Tông đặt lệ thi mang Tam khôi tất cả 3 fan đỗ đầu là trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa (trên thái học sinh) và phương pháp cứ 7 năm mở 1 khoa thi. Mon 2 âm kế hoạch năm 1247, bên vua mở khoa thi Tam khôi đầu tiên, mang được Trạng nguyên Nguyễn Hiền, Bảng nhãn Lê Văn Hưu, Thám hoa Đặng Ma La thuộc 48 Thái học viên (trong đó, Lê Văn Hưu chính là người sẽ soạn cỗ quốc sử đầu tiên của vn – Đại Việt sử ký và kéo lên Thượng hoàng è Thái Tông, vua nai lưng Thánh Tông năm 1272).Mùa xuân năm 1256, Thái Tông mở khoa thi Tam khôi vật dụng hai, đồng thời để lệ đem 2 trạng nguyên: 1 khiếp trạng nguyên giành cho các lộ phía bắc và 1 trại trạng nguyên giành cho Thanh Hóa và nghệ an để khuyến khích việc học làm việc phương nam. Khoa này chấm đỗ 47 người.

Bên cạnh việc tiến hành các khoa thi Nho học, nai lưng Thái Tông cũng tổ chức triển khai thi Tam giáo trong tháng 8 âm lịch năm 1247 để chọn người tinh thông 3 đạo Phật, Nho với Lão có tác dụng quan.Ngô Thì Sĩ đã nhận được xét về nền khoa cử thời vua Thái Tông rằng: "điều lệ khoa thi ngày thêm đầy đủ, ân điển ngày một long trọng, làm việc đó bắt đầu sản xuất lắm nhân tài, so với triều Lý thịnh hơn nhiều".

Tháng 6 âm lịch năm 1253, è cổ Thái Tông sai dựng Quốc học tập viện, trên đây có tượng thờ Chu Công Đán, Khổng Tử, dũng mạnh Tử cùng tranh cúng Thất thập nhị hiền khô (72 môn sinh của Khổng Tử). Tháng 9 âm lịch năm này, ông triệu tập sĩ phu trong nước về Quốc tử viện giảng Ngũ kinh, Tứ thư.

Kinh tế

Để nâng cấp nền kinh tế Đại Việt vốn vẫn suy thoái từ thời điểm cuối thời Lý, vua Thái Tông phát hành một nhiều loại thuế new (thuế thân), được tiến công dựa trên diện tích ruộng của mỗi người dân.Mức thuế thân được quy định là 1 trong những quan tiền so với người gồm 1-2 mẫu ruộng (tức khoảng tầm từ 3600 mang đến 7200 m2), 2 quan đối với người bao gồm 3-4 mẫu, cùng 3 quan so với người có tối thiểu 5 mẫu. Triều đình còn thu thuế ruộng ở những mức độ khác biệt tùy theo phân một số loại ruộng (ruộng bốn nhân; ruộng công - gồm ruộng quốc khố cùng ruộng thác điền). Thuế các loại ruộng thường được tính bằng thóc, ví dụ điển hình mức thuế ruộng tư nhân là 100 thăng thóc trên một mẫu.Ngoài ra, sách Khâm định Việt sử Thông giám cương mục (sử quan thời tự Đức soạn) còn viện dẫn An nam tức sự (tập thơ của sứ giả nhà Nguyên trần Phu tế bào tả chuyến đi Đại Việt năm 1293) cho thấy thêm triều è áp thuế với trầu cau, dầu thơm và mọi sản phẩm rau quả, thủy sản.

Cuối năm 1226, triều đình Thái Tông vẻ ngoài "cho dân gian sử dụng tiễn "tỉnh bách" mỗi tiễn là 69 đồng. Tiền nộp đến nhà nước (tiễn "thượng cung") thì từng tiễn là 70 đồng" (theo Đại Việt Sử ký kết Toàn thư).Đây được coi là lần đầu tiên sử sách Việt Nam ghi lại quan hệ giữa những đơn vị tiền tệ.

Nhà vua với Trần Thủ Độ rất chú trọng mang lại thủy lợi-nông nghiệp. Mùa xuân năm 1231, ông sai thái giám Nguyễn Bang ly đôn đốc quân phiên bản phủ đào kênh Trầm, kênh Hào trường đoản cú Thanh Hóa tới Diễn Châu. Bang cốc đã hoàn tất các bước và được Thái Tông phong tước Phụ Quốc thượng hầu.Năm 1248, Thái Tông không đúng đào sông Mã, sông Lễ và đục núi Chiếu Bạch sinh sống Thanh Hóa, tạo nên thành một nhỏ kênh chạy dài theo phía bắc nam, dài ra hơn nữa 8 km tự sông Hoạt (chỗ liền kề Cầu Cừ) cho sông Lèn (làng Bình Lâm) nhằm tiêu nước tự Tống Giang (Hà Trung, Thanh Hóa). Đến năm 1256, đơn vị vua không nên vét sông Tô kế hoạch để cung cấp giao thông, đồng thời chế tạo nguồn tưới tiêu cho các địa phương quanh tởm thành.

Công tác đê điều đã có được bước phát triển mới trong thời trằn Thái Tông. Trước đó Nhà Lý đã quan tâm đắp đê nhưng chưa có quy hoạch quy mô, phải nhiều lần nước vẫn tràn vào kinh thành. Năm 1238 và 1243, nước lại tràn lên cung điện. Mon 3 âm định kỳ năm 1248, Thái Tông truyền cho những lộ đắp đê suốt từ trên đầu nguồn ra cho tới bờ đại dương để phòng nước số đông dâng tràn, hotline là đê đỉnh nhĩ (quai vạc). Ông lập ra cơ sở Hà đê, gồm chánh sứ, phó sứ phụ trách đê điều trong cả nước.

Xem thêm: Ban Giám Sát Cộng Đồng Là Gì, Giám Sát Đầu Tư Của Cộng Đồng Là Gì

<49> Nếu có đoạn đê lấn vào ruộng tư nhân, triều đình đang đền tiền mang lại chủ ruộng.

Mỗi lúc trong nước hạn chế hán, triều đình thường ban hành luật miễn thuế khóa, mở lương thóc rồi đại xá. Các chính sách kinh tế-xã hội của Thượng hoàng trằn Thừa, Thái sư è Thủ Độ và nhà vua Trần Thái Tông đã khiến quốc lực chóng vánh khôi phục, Đại Việt lại trở yêu cầu phồn thịnh và thái bình. Đại Việt Sử ký kết Toàn thư gồm mô tả tình trạng Đại Việt thời trằn Thái Tông là "quốc gia vô sự, quần chúng. # yên vui".

Đánh dẹp sinh hoạt phía bắc và Chiêm Thành

Trần Thái Tông khôn xiết chú trọng bài toán xây dựng quân đội thiện chiến, gồm cấm quân và quân các lộ.<60> Năm 1239 ông sai khiến tuyển đinh tráng vào nước làm lính; chia làm 3 bậc thượng, trung, hạ. Tháng 2 âm định kỳ năm 1241, ông tìm kiếm người trẻ trung và tràn đầy năng lượng và thạo võ nghệ cho bắt đầu làm Cấm quân, điện thoại tư vấn là quân thượng đô túc vệ. Sau đó, ngày xuân năm 1246 Thái Tông lập ra 3 vệ cấm quân, thương hiệu là Tứ thiên, Tứ thần, Tứ thánh. Đối với quân những lộ, nhà vua quy định: đinh tráng của hai lộ Long Hưng, Thiên ngôi trường thì gia nhập quân Thiên thuộc, Thiên cương, cưng cửng thánh, Cung thần; đinh tráng lộ Hồng, lộ Khoái thì bắt đầu làm quân Tả Hữu Thánh Dực; đinh tráng nhị lộ trường Yên, loài kiến Xương thì gia nhập quân Thánh Dực, Thần sách. Đinh tráng các lộ còn lại được cho vô quân Cấm vệ hoặc các đoàn team trạo nhi (lính chèo thuyền).

Tháng 8 âm kế hoạch năm 1253, Thái Tông thành lậpGiảng Võ đườngđể huấn luyện và đào tạo cho quan võ.Sĩ phu đời LêNgô Thì Sĩđã khen ngợi chế độ xem trọng văn, võ của vua gây dựng triều Trần:

Vua lập ra nhà học, tôn chuộng nghề văn, dựng đăng quang nhà, giảng tập câu hỏi võ, cả văn và võ có vẻ bùng cháy lắm, cho nên vì vậy có các ông Hán Siêu, Trung Ngạn, Nhật Duật, Ngũ Lão nối nhau xuất hiện, Văn Trinh và Hưng Đạo là bậc danh nho, danh tướng tá lừng lẫy thời bấy giờ, là hiệu quả của sự tôn chấp nhận văn võ đó.

Dưới thời Thái Tông, một trong những cuộc xung hốt nhiên đã xảy ra trên biên giới phía Bắc và Nam của Đại Việt. Ở phía Bắc, nam Tống đang chịu đựng sức ép tiến công từ đế quốc Mông Cổ. Vị vậy, quan lại của Tống kiểm soát điều hành biên giới phía Nam khôn cùng lỏng lẻo, tạo điều kiện cho các toán cướp bạn Mán thường xuyên hoành hành. Điều này đang làm ngăn trở cho câu hỏi đi lại giữa Đại Việt cùng với Tống.<64> Sách Khâm định Việt sử Thông giám cưng cửng mục còn đến biết: "Sứ cỗ Nhà trần phái sang mặt Tống, được đi độ bốn người, chỉ được đem sách vở và giấy tờ đi theo, còn lễ cống thì niêm phong lại đưa tới biên giới, bởi quan địa phương chuyển đệ về triều, dẫu vậy cũng không lần như thế nào đệ về được đầy đủ."

Tháng 10 âm định kỳ năm 1240, dân Thổ Mán từ bỏ nước Tống kéo lịch sự Đại Việt, cướp phá lạng Giang. Thái Tông cử thị thần Bùi Khâm lên biên giới giải quyết tình hình.

Mùa đông năm 1241, người dân tộc nước Tống lại quấy phá biên cương Đại Việt. Thái Tông không đúng đốc tướng Phạm Kính Ân với quân dẹp loạn, phá được quân Thổ, Mán.

Cuối năm 1241, è cổ Thái Tông thân chinh tiến công vào đất Tống, hòng truy tìm diệt những toán chiếm Thổ Mán cùng nối lại đường giao thông vận tải giữa Đại Việt cùng với Tống. Sách Đại Việt Sử cam kết Toàn thư đã thuật lại cuộc hành binh này rằng:

"Vuathân hành cố quân đi đánh các trại Vĩnh An, Vĩnh Bình của nước Tống phía mặt đường bộ, thừa qua châu Khâm, châu Liêm, từ bỏ xưng là Trai Lang, quăng quật thuyền phệ ở vào cõi, chỉ đi bằng những thuyền bé dại Kim Phụng, Nhật Quang, Nguyệt Quang. Fan châu ấy lừng chừng là vua, đều thấp thỏm chạy trốn. Đến sau biết là vua new chăng xích sắt thân sông để chặn đường thủy. Lúc trở về, vua sai nhổ lấy vài chục mẫu neo đem về."

Sau lúc trở về nước, tháng tư âm kế hoạch năm 1242, vua Thái Tông lại không nên Thân vệ tướng tá quân è Khuê Kình chuyển quân lên đóng tại biên ải Việt-Tống. è cổ Khuê Kính thúc quân xâm lăng lộ bằng Tường (Trung Quốc), tự đây những tuyến giao thông giữa Đại Việt với Tống hoàn toàn được khôi phục.

Ở phía Nam, tính từ lúc cuối thời Lý, Chiêm Thành thường xua quân giật phá vùng ven biển của Đại Việt. Sau khoản thời gian Nhà trần thành lập, vua Thái Tông sẽ sai sứ thanh lịch thông hiếu cùng với Chiêm. Người Chiêm một mặt dưng triều cống, khía cạnh khác cho quân tiến công phá Đại Việt với đòi vua è trả lại lãnh thổ bị mất năm 1069.Tháng 1 âm kế hoạch năm 1252, Thái Tông cử em là trằn Nhật Hiệu làm Lưu thủ tởm sư, rồi thân chinh tiến công Chiêm Thành. Quân Đại Việt thắng trận, bắt được vương hậu ba Da La cùng với nhiều thê thiếp, quân dân của vua Chiêm. Cuối năm 1252, vua Thái Tông lấy quân về nước, phong Nhật Hiệu làm cho Thái úy.Thất bại này khiến Chiêm Thành phải thỏa thuận thần phục công ty Trần; sử Việt với thư từ nước ngoài giao giữa vua trằn với vua Mông Cổ đều khẳng định từ năm 1252 cho năm 1285, Chiêm Thành đã những lần không đúng sứ lịch sự triều cống (thậm chí vào khoảng thời gian 1279, các sứ thần Chiêm còn xin làm việc lại làm cho quan mang đến vua Trần) và không gây một cuộc chiến nào với Đại Việt.

Phế lập Hoàng hậu

Mùa xuân năm 1226, sau khi được bà xã là Lý Chiêu Hoàng nhường nhịn ngôi, è Thái Tông sẽ phong Chiêu Hoàng làm Chiêu Thánh Hoàng hậu.Chiêu Thánh gồm thai ra đời một hoàng tử đến Thái Tông, viết tên là Trịnh (鄭). Bộ Đại Việt Sử ký kết Toàn thư call Trịnh là Hoàng thái tử, nhưng lại khi viết về vấn đề Trịnh mất năm 1233, thì bỏng đoán là Trịnh đã chết ngay trong lúc sinh.Thái sư è Thủ Độ cùng bà xã là Thiên cực công chúa bèn tính chuyện lập một tín đồ khác làm hoàng hậu, để bảo đảm có nhỏ nối dõi đến Thái Tông.

Khoảng năm 1236-1237, thấy Thuận Thiên công chúa (chị của Chiêu Thánh cùng cũng là vk Hoài vương nai lưng Liễu - anh Thái Tông) đang có thai trằn Quốc Khang 3 tháng, è cổ Thủ Độ ép công ty vua phế truất Chiêu Thánh xuống làm cho công chúa, rồi mang Thuận Thiên làm bà xã mới. Trần Liễu không chịu đựng mất vợ, bèn tập hợp binh lực nổi dậy bên trên sông Cái.Điều này tạo cho Thái Tông khó xử, và vào một trong những đêm ông kín rời Thăng Long lên núi im Tử, xin tu theo thiền sư Đạo Viên. Lúc thiền sư hỏi ông có nhu cầu gì cơ mà lên núi, đơn vị vua bày tỏ: "Trẫm còn ấu thơ vội mất hai thân, riêng lẻ đứng bên trên sĩ dân không nơi nương tựa. Lại nghĩ về sự nghiệp các bậc đế vương vãi đời trước, thạnh suy không thường, do đó Trẫm đến núi này chỉ mong làm Phật, chớ không ước gì khác". Sư Đạo Viên trả lời:

"Trong núi vốn không cóPhật, Phật chỉ ở trong tâm. Trung tâm lặng mà lại biết hotline là Chân Phật. NayBệ hạnếu ngộ trọng tâm này thì tức tự khắc thành Phật, không nhọc tìm kiếm cầu bên ngoài."

Sau đó, trằn Thủ Độ đưa các quan lên núi lặng Tử nại Thái Tông trở về kinh đô. Sư Đạo Viên cũng khuyên răn rằng:

"Phàm có tác dụng đấng nhân quân, đề nghị lấy ý mong muốn của thiên hạ làm ý ao ước của mình, lấy trọng điểm của cõi trần làm tâm của mình. Ni thiên hạ mong muốn đón chúa thượng trở về, hoàng thượng không về sao được. Tuy nhiên phần nghiên cứunội điển, mong bệ hạ đừng xao lãng."

Nghe lời sư Đạo Viên cùng Trần Thủ Độ, nai lưng Thái Tông cùng bách quan trở về khiếp đô, liên tiếp trị nước. Nhị tuần sau, nai lưng Liễu nhận thấy quân bản thân yếu nạm và không thể cản lại triều đình. Trằn Liễu chờ lúc Thái Tông đi thuyền qua sông Cái, rồi Liễu hoá trang làm tín đồ đánh cá, đi thuyền độc mộc mang đến chỗ thuyền ngự để đầu hàng. Trần Thủ Độ rút gương toan chém è Liễu, nhưng Thái Tông mang thân mình bảo vệ cho nai lưng Liễu, rồi khuyên trằn Thủ Độ thu quân. Công ty vua còn cấp cho cho è cổ Liễu đất thái ấp ở yên ổn Phụ, yên ổn Dưỡng, yên ổn Sinh, lặng Hưng và Yên Bang (nay trực thuộc Quảng Ninh), trong khi tặng Liễu tước yên ổn Sinh vương vãi (安生王). Các sử gia như Ngô Sĩ Liên cùng Phan Phu Tiên sẽ chỉ trích Thái Tông là "cướp bà xã của anh" với quy mang đến ông là để tiền đề cho những hành vi trái "tam cưng cửng ngũ thường" của vua tôi triều Trần:

Thái Tông mạo nhận nhỏ của anh làm bé của mình. Sau nàyDụ TôngvàHiến Từđều choNhật Lễlàm bé của Cung Túc Vương, đến nỗi cơ nghiệp nhà Trần suýt nữa bị sụp đỗ, há chẳng đề xuất là không có ngọn nguồn của nó sau?

Tuy nhiên, team sử thầnĐại Nambiên soạn bộKhâm định Việt sử Thông giám cương mụccó lời bào chữa cho trần Thái Tông trước những phê bình của sử thần triều trước:

Phong hóa công ty Trần ko nghiêm chỉnh, lại tệ rộng phong hóaNhà Đườngở Trung Quốc. Cơ mà bấy giờ đồng hồ Thái Tông hãy còn thơ ấu, nhưng Thủ Độ là người rất ngoan cố, phàm việc gì rồi cũng do hắn chỉ sử, Thái Tông không theo cũng ko được. Cố kỉnh mà sử thần cứ chỉ trích riêng Thái Tông, như vậy chưa buộc phải là lời phê công bằng. Vả lại, lúc mới khai quốc, vua còn thơ ấu, lòng tín đồ còn nghi ngờ, Thủ Độ lại vốn là người đo đắn chữ, nạm mà một mình kinh doanh, dựng lên được nghiệp lớn, thì thực là cương cứng quyết, hiểm giảo, xưa ni ít bao gồm mấy người.

Tháng 2 âm lịch năm 1237, è Thái Tông dựng năng lượng điện Linh quang quẻ (hay điện Phong Thủy) sinh hoạt bếnĐông bộ Đầu, bờ phái nam sông Hồng, đoạn từ dốc mặt hàng Than cho tới cầuLong Biênngày nay. Thường xuyên khi xe pháo vua đi từ bỏ hoàng thành ra đây, bá quan đưa đón, dâng trầu cau với trà, buộc phải dân gian quen hotline là điện Hô Trà (Gọi Chè).

Cũng sau lần gặp gỡ Thiền sư Đạo Viên ở lặng Tử năm 1236, trần Thái Tông ban đầu chuyên trọng tâm tu tập theoThiền tông Phật giáo. Tuy vậy bận việc coi chính sự và họcKhổng giáo, ông vẫn dành nhiều thời hạn cho câu hỏi nghiên cứu, áp dụng các triết lý trong ghê điểnĐại thừacùng gần như giáo huấn của tiên nhân Thiền. Bên vua tu học tập với sự hỗ trợ của các thiền sư như Đạo Viên ở lặng Tử, Ứng Thuận, Tức Lực với Đại Đăng sống Thăng Long, cùng những vị tăng fan Tống là Đức Thành, Thiên Phong. Theo cuốnThánh đăng ngữ lục(một tác phẩm khuyết danh về việc tu học Thiền tông của 5 vua đầu thời Trần, được viết vào khoảngthế kỷ XIV), Thái Tông đọckinh Kim Cươngđến câu"Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm"thì ngộ đạo.Sau đó, khoảng năm 1247-1252, ông viết sáchThiền tông chỉ phái nam ca(Bài ca về yếu hèn chỉ của Thiền tông) để truyền bá mang lại hậu sinh về tay nghề giác ngộ của mình. Thiền sư Đạo Viên khi gọi được tòa tháp này đã nhận được xét:"Tâm của chư Phật sinh sống cả trong này", và khuyến khích công ty vua lưu hành rộng rãi trong nước.Ngoài ra, Thái Tông còn dựng chùa tư Phúc trong khu trung tâm Thăng Long, để trao đổi thêm kỹ năng và kiến thức với các cao tăng, đồng thời giảng dạy Thiền học đến lớp hậu sinh.Thánh đăng ngữ lụckể rằng"hằng ngày vua cúng trai tăng mang đến hơn 500 vị, độ làm đệ tử rộng 30 người".

Kháng chiến kháng Mông Cổ

Trong lúc Đại Việt thịnh trị dưới triều Trần, sinh hoạt phương Bắc, bên Tống buộc phải rút xuống vùng nam trước sự xâm lấn tự nước Kim của người bạn nữ Chân. Phía tây bị nước Tây Hạ phân tách cắt. Tới thời điểm đầu thế kỷ XIII, tín đồ Mông Cổ ngơi nghỉ phía bắc nước Kim thống tốt nhất dưới quyền Thành Cát tư Hãn, trở đề nghị lớn mạnh. Mông Cổ tấn công xuống phía nam, tiêu diệt Tây Hạ (1227) và Kim (1234). Tuy nhiên đã không ngừng mở rộng bờ cõi bao la sang phía tây, diệt những nước Tây Á cùng đánh sang châu Âu, fan Mông Cổ liên tiếp tiến xuống phía nam giới để hủy diệt Nam Tống. Trước thế tiến công của Mông Cổ, tháng 2 âm định kỳ năm 1257, thổ quan tiền châu tứ Minh của Tống là Hoàng Bính rước gia quyến lịch sự nội ở trong Đại Việt. è cổ Thái Tông nhận, lấy đàn bà Bính là Huệ Túc Phu nhân.

Năm 1253, quân Mông Cổ bởi Thái soái Uriyangqatai (Ngột Lương hợp Thai) chỉ huy chinh phục nước Đại Lý (Vân nam ngày nay). Sau đó, năm 1257, khắc hãn Mông Cổ là Mông Kha lên kế hoạch sai Uriyangqatai mang quân từ Đại Lý xuống chiếm phần Đại Việt, hòng tạo cầm "gọng kìm" đánh quặt lên các châu Ung (nay là nam Ninh, Quảng Tây) và Quế (nay là Quế Lâm, Quảng Tây) của Tống. Uriyangqatai sẽ 3 lần gửi sứ sang trọng đòi Đại Việt thần phục tuy vậy vua Thái Tông ko những khước từ mà còn bắt các sứ trả giam vào ngục. Thái Tông cũng khẩn trương chuẩn bị kháng chiến. Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, tháng 9 âm lịch năm 1257, ông không nên Hưng Đạo vương trần Quốc Tuấn kêu gọi quân thủy bộ trấn thủ biên giới, sau đó, mon 11 âm lịch năm 1257, ông kêu gọi quân dân toàn quốc sửa soạn khí giới. Những vương hầu, tôn thất cũng tuyển mộ gia nô, dân binh, thổ binh… làm lực lượng đề xuất vương, kết hợp chiến đấu cùng với quân thiết yếu quy của triều đình.

Tháng 12 âm định kỳ năm 1257, Uriyangqatai (Ngột Lương thích hợp Thai) dẫn sát 3 vạn quân tiến vào Đại Việt.Ngày 12 mon 12 âm lịch năm 1257 (tức ngày 17 tháng 1 năm 1258) quân Mông Cổ mang đến Bình Lệ Nguyên (nay là thị xã Bình Xuyên tỉnh Vĩnh Phúc), trằn Thái Tông thân lấy sáu quân đi đánh. Sử cũ ghi nhận nhà ở vua với tướng Lê Phụ nai lưng đã đánh nhau rất cam đảm, nhưng mà không thể vượt qua quân Mông Cổ. Lúc quan quân thất thế, có fan khuyên Thái Tông sinh sống lại tử thủ nhưng mà Lê Phụ Trần nhất quyết ngăn cản.Thái Tông thu quân mang lại bến Lãnh Mỹ, kế tiếp xuống thuyền trở về Phù Lỗ. Uriyanqatai không đúng Cacakdu tiến quân cấp tốc ra bến, hòng chiếm thuyền, bắt sống vua quan bên Trần, tuy thế không thành công.Cương mục chép: "Nhà vua... Lui quân đóng ở sông..., Phụ trằn đi ở đầu cuối để vén quân. Lúc ấy quân Mông Cổ xua đuổi gấp, bắn tứ tung, Phụ trần lấy loại sạp thuyền che đỡ cho nhà vua được bay nạn".Thất bại trong câu hỏi đuổi bắt bộ chỉ huy Nhà trần và ngừng sớm chiến tranh đã làm cho Cacakdu bị Uriyanqatai trách phạt dữ dội, và đề xuất uống dung dịch độc tự tử.

Sang ngày hôm sau, ngày 18 tháng một năm 1258, vua trần Thái Tông dàn quân chặn địch mặt sông Cà Lồ sinh hoạt Phù Lỗ. Quân Mông Cổ vượt sang sông Cà Lồ và đánh bại quân Đại Việt. Vua trằn lại dữ thế chủ động rút quân về phía Thăng Long. Uriyangqatai tung quân truy tìm kích cho tới bến Đông cỗ Đầu (nay là phố Hòe Nhai, mặt hàng Than, Hà Nội) trên hướng đông Thăng Long. Để thoát khỏi tình thay nguy ngập, bộ chỉ huy Đại Việt quyết định di tản lực lượng khỏi ghê đô, và lui về sông Thiên Mạc (nay thuộc huyện Khoái Châu, thức giấc Hưng Yên).Tại đây vua Thái Tông đã đàm đạo với Lê Phụ trần những vấn đề cơ mật, đa số không fan nào được nghe. Bên vua cũng đi thuyền nhỏ dại tới thuyền của è Nhật Hiệu (chỉ huy quân Tinh Cương) nhằm xin chủ ý về kế sách giữ nước. Nhật Hiệu gửi ngón tay xuống chấm nước rồi ghi nhì chữ "nhập Tống" (tức là cần trốn quý phái nước Tống) trên mạn thuyền. Thái Tông lại hỏi về tình hình quân Tinh cương thì Nhật Hiệu chỉ đáp: "Không hotline được chúng đến". Sau đó Thái Tông tìm về tham vấn Thái sư è Thủ Độ, và được thái sư khích lệ:

Đầu thần không rơi xuống đất, hoàng thượng đừng lo gì khác.

Quân Mông Cổ chiếm hữu được kinh thành Thăng Long, song gặp mặt nhiều khó khăn do thiếu thực phẩm trầm trọng. Mông Cổ cần chia quân đi cướp tách bóc ở vùng ngoại vi và phụ cận, cơ mà bị dân chúng chặn đánh quyết liệt.Quân Mông Cổ chịu đựng tổn thất nặng trĩu nề.Trong lúc đó, quân nòng cốt Đại Việt đã có chỉnh đốn và hồi mức độ sau gần như thất bại đầu tiên. Ngày 28 tháng một năm 1258, vua trần Thái Tông thuộc Thái tử nai lưng Hoảng thúc quân bội nghịch kích vào bến Đông cỗ Đầu, đánh tan quân Mông Cổ. Uriyangqatai bắt buộc rút quân khỏi Thăng Long và túa chạy về Vân Nam. Trên tuyến đường chạy, quân Mông Cổ lại bị một thổ quan người Tày là Hà Bổng tập kích, quấy tan tại Quy Hóa (vùng Lào Cai, im Bái).Quân Mông Cổ rút lui, không còn cướp phá, buộc phải dân Việt call là "giặc Phật". Uriyangqatai kéo quân về thành Áp Xích (Đại Lý), phải tìm đường khác đánh đất Tống.Ngày mùng một tết năm 1258, nai lưng Thái Tông tổ chức định công, vạc tội cho quan tướng trên Thăng Long. Lê Phụ è cổ lãnh chức nhập nội phán thủ, tước Bảo Văn hầu và được gả vợ cũ vua là Chiêu Thánh; trằn Khánh Dư được ban chức Thiên tử nghĩa nam; Hà Bổng cũng thụ phong tước hầu.

BộĐại Việt Sử ký kết Toàn thưcũng nhắc chuyện trần Thái Tông tha tội mang lại Hoàng Cự Đà, viên đái hiệu bao gồm hành vi bất trung trong trận đánh chống Mông Cổ:

Trước kia gồm lần vua ban xoài cho tất cả những người hầu cận, Cự Đà không được ăn. Đến lúc quân Nguyên tới Đông bộ Đầu, Cự Đà ngồi thuyền vơi chạy trốn. Đến Hoàng giang gặp gỡ Hoàng hoàng thái tử đi thuyền ngược lên, Đà lánh sang bờ sông bên kia, thuyền chạy rất gấp. Quan tiền quân call lớn:

- Quân Nguyên ở đâu?

Cự Đà trả lời:

- ko biết, đi mà lại hỏi những người ăn xoài ấy!

Đến đây, hoàng thái tử xin khép Cự Đà vào cực hình nhằm răn gần như kẻ làm tôi bất trung. Vua nói:

- Cự Đà tội xứng đáng giết cả họ, tuy vậy đời xưa đã bao gồm chuyện Dương Châm không được ăn thịt dê, cho nỗi làm cho quân nước Trịnh bị thua. Việc Cự Đà là lỗi làm việc ta, tha đến hắn tội chết, cho phép hắn tiến công giặc chuộc tội.

Bang giao sau cuộc chiến

Sau thua trận của cuộc tiến công Đại Việt năm 1258, đế quốc Mông Cổ vẫn không bỏ ý định làng tính phương Nam. Lúc này Mông Cổ đã phải triệu tập lực lượng tấn công Nam Tống, đề xuất họ không thể vạc binh tiến công Đại Việt lần hai, với tạm sử dụng biện pháp ngoại giao nhằm thuyết phục vua trần thần phục. Theo các sách Kinh thế đại điển từ bỏ lục với Nguyên sử, ngay sau khoản thời gian lui quân về Vân Nam, Thái soái Mông Cổ Uriyangqatai (Ngột Lương phù hợp Thai) vẫn gửi 2 sứ mang sang dụ vua trần tới chầu. è Thái Tông trói nhì sứ giả và trục về nước. Đồng thời ông vẫn gia hạn quan hệ hữu nghị với phái nam Tống. Dẫu vậy một thời gian sau, thấy Mông Cổ còn rất bạo phổi và liên tục lấn vào khu đất Tống, triều đình Thái Tông nhận định Nam Tống không thể khả năng tác động tới Đại Việt và thiết yếu Mông Cổ bắt đầu là hiểm họa lớn nhất. Công ty vua bèn biến đổi phương sách ngoại giao; mùa xuân năm 1258, ông cử một phái bộ bao gồm Lê Phụ Trần làm Chánh sứ, Chu chưng Lãm làm Phó sứ sang thông hiếu với Mông Cổ. Sứ bộ này lấy danh nghĩa sang dâng cống vật mang lại Uriyanqatai trên Vân Nam; nhưng thực tế là đi dò la thực lực tương tự như các hành động của Mông Cổ.

Sau lúc sứ bộ của Lê Phụ è về nước, hãn Mông Cổ không đúng Nur-ud-Dīn đi sứ quý phái Đại Việt, lấy theo bức thư đòi Thái Tông đích thân cho chầu. Vào thư bao gồm đoạn: "Trước đây ta không đúng sứ sang trọng thông hiếu, các ngươi bắt giữ không cho về, chính vì như thế ta mới gồm cuộc xuất quân năm trước, khiến cho quốc công ty ngươi đề xuất chạy ra vị trí thảo dã. Lại lệnh hai sứ cho chiêu an, trả nước, ngươi lại bắt trói sứ ta rồi xua đuổi về. Nay quánh sai sứ mang lại dụ, nếu đàn ngươi gồm lòng thề nội phụ thì quốc chủ đề xuất đích thân đến, nhược bởi không sửa lỗi, hãy báo cho ta rõ". Thái Tông không chấp thuận, chỉ trả lời bằng lời lẽ tế nhị: "Tiểu quốc thực bụng thờ bề trên, vậy đại quốc đối đãi cầm cố nào?". Chuyến đi sứ của Nur-ud-Dīn hoàn toàn thất bại; tuy thế sau đó, Mông Kha lại không nên Nur-ud-Dīn lịch sự Đại Việt với mục đích tương tự lần trước. Vua è cổ vẫn ko nhượng bộ, nhưng lại cũng trấn an sứ mang rằng "Đợi đức âm ban xuống sẽ mau chóng sai con trẻ sang làm nhỏ tin". Trên thực tế, câu hỏi này không bao giờ được thực hiện. Cuộc chống chọi ngoại giao giữa hai nước tiếp tục diễn ra quyết liệt cho đến thời trần Nhân Tông, khi Mông Cổ xâm lược Đại Việt lần sản phẩm hai (1285).

Đánh giá về tầm vóc của cuộc thắng lợi năm 1258 của nai lưng Thái Tông cùng quân dân Đại Việt, những tác mang phương Tây Peter D. Sharrock và Vũ Hồng Liên (người Anh cội Việt) viết:

Các bộ sử Việt ca tụng các sự kiện năm 1258 là một trong những đại thắng, dẫu vậy Nguyên sử cùng An nam chí lược đến là bạn Mông Cổ sẽ thắng, bởi họ đã chiếm được Thăng Long. Thời điểm cuối năm đó, Đại hãn Mông Kha gởi một lá thư mang đến vua Trần, có kể tới việc ông ta xua đuổi hai sứ Mông Cổ, cùng yêu mong triều đình è cổ thần phục. Điều đó tức là Nhà Trần dường như không thần phục từ trước. Điều đó cũng có nghĩa là thanh danh bất khả thảm bại của fan Mông Cổ đã trở nên tan tan vỡ tại thời khắc này. Nguyên sử, An nam chí lược và các bộ sử biên niên Việt chỉ viết sơ dùng về trận đánh năm 1258, cơ mà thật ra đấy là một bước ngoặt trong lịch sử hào hùng thế giới, vì đó là bước lùi trước tiên của quân Mông Cổ tại châu Á với trong chiến dịch chinh phục thế giới của họ. Nó được thông suốt bằng thất bại theo luồng thông tin có sẵn đến nhiều hơn nữa của bọn họ trong tay fan Mamluk trên Ain Jalut tháng 9 năm 1260.

Thái thượng hoàng

Ngày 24 tháng 2 năm Nguyên Phong thiết bị 8 (tức ngày 30 mon 3 dương lịch năm 1258), trằn Thái Tông truyền ngôi mang đến Thái tử è Hoảng, tức nhà vua Trần Thánh Tông. è Thái Tông lui về cung Thánh Từ có tác dụng Thái thượng hoàng, được Thánh Tông dâng tôn hiệu Hiển Nghiêu Thánh Thọ thái thượng hoàng Đế (顯堯聖壽太上皇帝). Tự đây, nhà Trần theo lệ truyền ngôi sớm mang đến thái tử, thứ nhất để tránh câu hỏi tranh giành ngôi báu giữa những con (do vẫn sớm được định đoạt), máy nữa là rèn luyện mang đến vị nhà vua mới cai trị nước nhà càng sớm càng tốt.

Trên cương vị là Thượng hoàng, nai lưng Thái Tông vẫn hỗ trợ, phía dẫn nhỏ mình trị nước, củng chũm nền thống trị của họ Trần, mở sở hữu giáo dục, tởm tế, văn hóa và thân thiết theo dõi thực trạng phương Bắc.Sách Việt sử tiêu án đã kể lại: "Thượng hoàng ban yến cho quần thần ở năng lượng điện Diên Hiền, có sao chổi hiển thị ở phận vị sao Liễu, sáng rực trời; Thượng hoàng ra coi, bảo rằng: "Sao Liễu là địa phận Lâm An, không phải là thiên tai ngơi nghỉ nước ta"... Mon 10 năm ấythì vua bên Tống mất".Thượng hoàng cũng đích thân đón rước sứ bộ Mông Cổ bởi Trương Lập Đạo (Trương hiền Khanh) làm Chánh sứ vào năm 1265.Trong thời gian này, nhì vua è cổ một mặt giao hiếu với nam Tống (năm 1262, Tống Lý Tông sắc phong nai lưng Thái Tông làm Kiểm hiệu Thái sư An phái nam Quốc Đại vương, Thánh Tông làm An nam giới Quốc vương, khuyến mãi thêm vàng cùng gấm vóc), phương diện khác gật đầu đồng ý triều cống Mông Cổ 3 năm 1 lần, tuy thế cự tuyệt đông đảo yêu sách nhằm mục tiêu biến Đại Việt thành một trực thuộc quốc của Mông Cổ.

Sau khi nhịn nhường ngôi vua mang đến con, è Thái Tông có rất nhiều thời gian rộng cho việc nghiên cứu, huấn luyện Thiền tông. Thượng hoàng đã dựng miếu Phổ Minh trên Thiên trường (Nam Định) và am Thái Vi tại hành cung Vũ Lâm (Hoa Lư, Ninh Bình) nhằm tu tập, đồng thời chỉ đạo dân khai hoang, mở ấp.Thượng hoàng còn viết thêm những sách dạy Phật học, trong những số ấy có Khóa lỗi lục (Tập bài bác giảng về lẽ hư vô), Lục thì sám hối hận khoa nghi (Nghi thức sám hối vào sáu thời xung khắc trong một ngày), Kim cưng cửng Tam Muội chú thích (Chú giải ghê Kim cương Tam Muội, ngày này đã thất lạc, chỉ với bài tựa in trong quyển Khóa hỏng lục), bình đẳng lễ sám văn (Bình đẳng sám hối) cùng một số bài luận giảng về bài toán tọa thiền, câu hỏi niệm Phật với một bài bác răn về tửu sắc...Trong bài Phổ thuyết sắc thân (Nói rộng lớn về sắc thân) thuộc bộ Khóa hỏng lục, Thái Tông bao gồm giảng về việc vô thường, đưa tạm của thân người và sự cấp thiết tránh ngoài của dòng chết:

Hết thảy những người! như nhau con rối, số đông nhờ sợi tơ kéo rút, đùa mang lại đùa đi thuộc sanh một thứ, sau khi buông đi, thật là đáng chết. Từ khởi muôn vấn đề tính toán... Chẳng lo già bệnh dịch chết đến, chỉ thích sắc tài rượu thịt... Một hôm bệnh nặng trầm kha, trăm năm trọn về mộng lớn... Nhặt thu hài cốt, táng thịt xương... Quan tiền quách phó đến đóm lửa ma trơi nơi hoang dã, mả mồ giao mang lại muôn dặm núi sông. Lúc xưa tóc đen má ửng, thời nay xương white tro đen. Lúc mưa lệ rơi thì mây sầu thê thảm, thời gian gió bi thương thổi thì trăng sáng hắt hiu. Đêm vắng vẻ thì quỷ khóc thần sầu, năm lâu năm thì ngựa giầy trâu đạp. Lửa đom đóm lập lòe trong đám cỏ xanh, giờ đồng hồ dế ngâm nỉ non cạnh mặt hàng dương liễu. Bia ghi nửa chìm, rêu xanh phủ, tiều phu giậm mãi thành lối mòn. Dầu mang đến văn chương mẫu thế, đưa sử tài sắc nghiêng thành, chung kết đâu tất cả đường khác, sau cuối cũng duy nhất lối đi.

Hoặc như trong bài tựaLục thì sám ăn năn khoa nghi, trằn Thái Tông tất cả giải thích chức năng của nghi tiết sám hối trong vấn đề chuyển ác làm lành:

Ôi! chúng sinh bản lại giác-tánh, thanh-tịnh viên-minh. Lắng như thái-hư, ko một phân tử bụi. Bởi vì bọt vọng khởi, cõi uế hiện thành. Năng sở nương nhau, Phật, ta hai ngả. Tính căn riêng biệt rẽ, ngu, trí phân chia đường. Chỉ bảo một môn, nặng nề thể ngộ nhập. Nênđức Phật ta, hoằng tứ nguyện lớn, phương tiện đi lại mở các pháp-môn, chỉ nẻo mặt đường về, ứng bệnh dịch cho thuốc. Biết huyễn cấu của chúng sinh, từ vọng cơ mà có. Khuyên họ một niềm chuyên cần quy-y lễ sám. Khiến thân vai trung phong thanh tịnh, tròn sạch như xưa. Gió yên sóng dừng, vết mờ do bụi hết gương sáng. Vì, tâm xưa làm cho ác, như mây đậy mặt trăng; trung khu nay làm lành, như đuốc tung bóng tối. Ôi! tính năng của lễ sám, thật trái là lớn, đâu riêng gì có thế!

Sáng tác của Thượng hoàng trong giai đoạn này được Hòa thượng say mê Nhất Hạnh dấn xét là"còn chín chắn rộng Thiền Tông Chỉ Nam nhưng hồi viết vua chỉ mới trên 30 tuổi".

Trần Thái Tông còn là 1 trong nhà thơ, đã giữ lại tập trằn Thái Tông ngự tập (1 quyển), được Phan Huy Chú khen là "lời thơ thanh nhã, xứng đáng đọc".Ngày nay tập thơ này vẫn thất lạc, chỉ còn lại 2 bài Kỷ Thanh Phong am tăng Đức sơn (Gửi bên sư Đức Sơn nghỉ ngơi am Thanh Phong) và Tống Bắc sứ Trương hiền lành Khanh (Tiễn Bắc sứ Trương hiền Khanh) chép trong An nam giới chí lược, Việt âm thi tập cùng Toàn Việt thi lục.

Qua đời

Ngày 1 tháng 4 âm kế hoạch (5 mon 5 dương lịch) năm 1277, Thượng hoàng trần Thái Tông tắt thở tại điện Vạn lâu (Thăng Long), hưởng trọn thọ 60 tuổi. Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, Thái Tông đang đoán trước được ngày mất của ông:

Trước đó, Thượng hoàng đến ngự đường, bỗng dưng thấy bé rết bò trên áo ngự. Thượng hoàng sợ, lấy tay phủi nó rơi tiến công "keng" xuống đất, quan sát xem thì hóa ra chiếc đinh sắt, đoán là điềm năm Đinh.

Lại tất cả lần nghịch sai Minh trường đoản cú Nguyễn khoác Lão cần sử dụng phép nghiệm quan lại nghiệm xem điềm lành hay điềm dữ. Ngày tiếp theo Mặc lão tâu: "Thấy một chiếc cỗ áo vuông tư mặt đều phải có chữ "nguyệt", trên cỗ ván có một cái kim, một dòng lược".

Thượng hoàng lại đoán: "Hòm tức là quan tài, chữ " nguyệt" (tháng) ở tứ bên có nghĩa là tháng 4, dòng kim có thể cắm vào đồ gì, tức là nhập vào quan liêu tài, chữ "sơ" là cái lược, đồng âm cùng với "sơ" là xa có nghĩa là sẽ xa rời các ngươi".

Lại khi ấy đương tất cả trò múa rối, thông thường có câu: "Mau mang đến ngày mồng 1 thay phiên". Thượng hoàng lại đoán: "Thế là ngày mồng 1 ta chết".

Năm trước, gồm một hôm thượng hoàng bỗng dưng bảo tả hữu: "Tháng 4 sang trọng năm ta tất chết". Đến nay đúng thật vậy.

SáchThánh đăng ngữ lụccũng thuật lại phần đa cuộc thảo luận Phật pháp ở đầu cuối của è Thái Tông với è cổ Thánh Tông và Quốc sư Đại Đăng:

Vua bệnh, Thánh Tông thăm bệnh, nhân đó hỏi:

– Chân không với ngoan không là đồng tuyệt khác?

Vua đáp:

– lỗi không là một, nhưng vì chưng tự chổ chính giữa mê ngộ nên thành có chân cùng ngoan không nên khác. Ví như phòng nhà, xuất hiện thêm thì sáng, đóng lại thì tối, sáng và về tối chẳng đồng, cùng phòng công ty là một.

Ngày hôm sau, Quốc sư Đại Đăng vào thăm hỏi:

– bệ hạ bệnh chăng?

Vua đáp:

– Tứ đại là bệnh, đặc điểm này xưa ni sanh tử không can hệ, mà lại dính kẹt trong bệnh dịch hoạn sao?

Khoảng mấy ngày sau, Thái Tông yên thinh không nói, xua hết kẻ hầu hạ, đem câu hỏi nước dặn dò Thánh Tông. Thánh Tông ý muốn nhờ nhì Quốc sư Phù Vân (Đạo Viên) với Đại Đăng nói pháp xuất nỗ lực cho Thái Tông nghe. Thái Tông gằn giọng bảo:

- Đến vào đây, sút một mảy tơ nhường trên giết mổ khoét thương, thêm 1 mảy tơ như trong mắt nhằm bụi. Ba đời chư Phật, bốn góc nhìn nhau, sáu đờiTổ sưthối thân gồm phần. Dù Phù Vân nói huyền, Đại Đăng thuyết diệu các là lời thừa, có lợi gì so với cái này?

Nói xong Ngài âm thầm lặng lẽ thị tịch...

Ngày 4 tháng 10 âm định kỳ (31 mon 10 dương lịch) năm 1277, triều đình làm lễ an táng Thái Tông trên Chiêu Lăng thuộc bao phủ Long Hưng (Tiến Đức, Hưng Hà, tỉnh thái bình ngày nay). Ông được tông miếu hiệu là Thái Tông (太宗), thụy hiệu là Thống Thiên Ngự cực Long Công Mậu Đức Hiển Hòa Hựu Thuận Thần Văn Thánh Vũ Nguyên Hiếu nhà vua (統天御極隆功茂德顯和佑順神文聖武元孝皇帝).